Ilirea’n’Along - aflevering 11

17 november 20225 minuten

Watte? Ilirea’n’Along. Spreek uit als: ielierééjanaalong. Het betekent: ‘De Ilireaanse taal’. En als je nog nooit van Ilirea hebt gehoord, kan dat kloppen; het land en de taal bestaan niet. Deze blogserie gaat over het maken van een verzonnen taal, ook wel ‘constructed language’ of ‘conlang’.

Wat vooraf ging
De voorzetsels hebben we besproken en terwijl ik dit stukje tik, is Tristan hard bezig aan zijn profielwerkstuk. Rest ons nog de voegwoorden onder de loep te nemen.

Voegwoorden
Het cement van een zin. Een voegwoord plakt zinnen en bijzinnen aan elkaar, zorgt voor samenhang en een logisch verloop, kortom, zonder voegwoorden wordt het lastiger om een tekst te begrijpen. Het eerste voegwoord dat Tristan verzon was goush, waarin we ‘because’ herkennen en dat dus ‘omdat’ betekent. Verder hebben we onze beproefde methode toegepast om woorden te maken: we halen het Nederlands of Engels door Google Translate via een paar obscure talen als Oromo, Mizo en Kinyarwanda en kijken dan wat het oplevert. Sibele is een van de uitkomsten; het is ‘voordat’ gaan betekenen.

Daarnaast heeft Tristan een eenvoudig programmaatje geschreven dat de lettergrepen van het Ilireaans op willekeurige wijze met elkaar combineert. Je geeft op uit hoeveel lettergrepen het woord minimaal en maximaal moet bestaan, het aantal resultaten en voilá, een reeks woorden om uit te kiezen. Zo kwamen we op lithyn (‘nadat’), lastimur (‘aangezien’) en lymae (‘tenzij’).

Gebruik
We zijn al even bezig geweest om een tekstje te vertalen, namelijk de eerste alinea van Roodkapje uit de verzameling sprookjes van Grimm. Hieronder zie je de tekst. En wat blijkt: waar wij in het Nederlands een voegwoord gebruiken, gebruiken de Ilireanen vaak een heel andere constructie. Tristan moest meteen denken aan het participium in het oud-Grieks. Die taal ken ik nou weer net niet, maar het past wonderwel, kijk maar:

Stukje vertaling van Roodkapje

Nederlands
Roodkapje
Er was eens een lief meisje; iedereen die haar zag hield veel van haar, maar het allermeest haar moeder, en die had haar wel alles willen geven.
Op een keer gaf zij haar een mutsje van rood fluweel en omdat het haar zo goed stond werd zij enkel Roodkapje genoemd.
Op een dag zei haar moeder tegen haar:
“Kom, Roodkapje, hier heb je een stuk koek en een fles wijn, breng dat naar je grootmoeder, zij is ziek en zwak en dit zal haar goed doen.
Ga nu maar voor het te warm wordt en als je buiten komt, loop dan netjes en rustig en dwaal niet van het pad af, anders val je en breek je de fles en dan heeft grootmoeder niets.
En als je haar kamer binnenkomt, vergeet dan niet goedemorgen te zeggen en snuffel niet eerst overal rond.”

Ilireaans
Sin²il’thalyma’na
Etim hutimsir dolu²n'tim'gilsh n’za maea’Funel’na, n’tar’lougha Inelari zrandi fu’d, amit n’tar’loughka tar²ae yn fu’n’Imaela su, ni f’n’in²a data fu’m lingdi.
Etim n’data fu’m sin²il’aeren²i’fur’Thalyma’na, ni goush n’sathyla fu’n’Thinaetyn thiri lyria, malotka yn Inelari ‘Sin²il’thalyma’na’.
Ir Dyn n’zyga fu’n’Imaela fu’m:
“Venitani, Sin²il’thalyma’na, heb Endi’a’Lathi² nyi Intaela’a’Maethanse zul’m. Thirmani atin zul’n’Imaela’tok, zerandi esha nyi haegeh, inve f’niva thi fu’d.
Ghitani netim, sibele dorka sor feras. Woulani, ghitandi desha, izmaegan nyi dyarmath ni ex’platani zaral d’Woughilot. Nyatho f’laeysi ni omutsi d’Intaela ni hab Imaela’tok ex’lingdi.
Ni ex’ul²inthani zygani, venitandi ir fu’n’Hawon, “th’ghrotan’e Ef²in’dyn” ni ex’ilae’linevani.”

Het stuk n’za maea’Funel’na, n’tar’lougha Inelari zrandi fu’d heeft precies zo’n participium. Er staat letterlijk: 'was een lief vrouwtje, hield van iedereen ziende haar'. Het fu’d (haar, accusatief) wordt zowel gebruikt voor ‘iedereen die haar zag’ als voor ‘hield van haar’. Hier hebben we iets typisch Ilireaans te pakken.

De zin Ghitani netim, sibele dorka sor feras (lett: 'ga nu, voordat wordt het te warm') doet mij in ieder geval nog iets te Nederlands aan, maar Tristan vindt het prima. Ik denk dat het eerder iets moet worden als Ghitani netim, f’dorkandi sor feras, waarbij het prefix van de toekomende tijd het ‘voordat’ aangeeft bij het onvoltooid deelwoord ‘wordend’, zodat je iets van aspect gebruikt in een bijzin dat iets zegt over het gaan. Het zou letterlijk betekenen 'ga nu, wordende-in-de-toekomst te warm'. Helemaal Ilireaans zou dan zijn: Ghitani, f’dorkandi sor feras, netim, want we hebben gezegd dat de bijzinnen en bijvoeglijke naamwoorden dicht bij het woord moeten staan waar het op slaat. f’dorkandi slaat niet op netim, maar op ghitani, dus moet het er direct achter.

Het kan desnoods nog zo: Ghitani netim, f’dorkandi nyatho sor feras ('ga nu, wordende-in-de-toekomst anders te warm'). Voor als je het ghitani en netim bij elkaar wilt houden. Maar ja, dit moet allemaal nog door de goedkeuringscommissie.
In deze fase hebben we in ieder geval wel voegwoorden bedacht, maar het kan goed zijn dat de Ilireaanse zinsconstructie ons dwingt om die voegwoorden te vervangen met een deelwoord in een of andere vorm.

roodkapje krijgt koek en wijn van haar moeder

Ontdekkingen
Nog een paar dingen die we ontdekten tijdens het vertalen: zinssneden als ‘rustig en netjes’ gebruiken een andere ‘en’, namelijk nyi dan het voegwoord ‘en’, wat ni is. Het nyi laat mooi zien dat de twee woorden bij elkaar horen en het vormt een ritme in de zin; niet onbelangrijk bij een "plak"-taal als het Ilireaans.

Het woordje ‘door’ heeft in het Nederlands verschillende betekenissen, je gebruikt het als voorzetsel van plaats of bij een passieve zin als ‘door mij gelezen boeken’. Dat laatste wilde Tristan onderscheiden van het voorzetsel, dus

maakten we een nieuw woord: yn. Dat ‘door’ gebruik je dus alleen bij passieve constructies: yn Inelari ('door iedereen').

Het vertaalproces is een interessante, misschien gaan we daar in de toekomst nog meer mee doen om te ontdekken wat wel en niet kan in het Ilireaans.

Voor nu: lia’nae!