De talenreis 10: het Tagalog
20 maart 20205 - 10 minutenIn dit deel van De Talenreis neem ik het Tagalog onder de loep. Deze taal wordt gesproken op de Filipijnen en valt onder de Malayo-Polynesische tak van de Austronesische taalfamilie. Dit is deel 10 van de 18-delige serie over taal.
175 talen
Op de Filipijnen worden ruim 175 talen gesproken. Vaak is de taal gebonden aan een bepaalde provincie of wordt specifiek gesproken op een van de eilanden. De officiële talen van het land zijn het Engels en het Filipino. Het Filipino is gebaseerd op het Tagalog.
Een greep uit de andere talen: het Bicolano, het Cebuano, het Ilocano, het Hiligaynon, het Kapampangan, het Pangasinaans en het Waray-Waray. Deze talen zijn in de grondwet van de Filipijnen vastgelegd als de officiële hulptalen. Voor een lijst met de andere talen die op de Filipijnen worden gesproken, verwijs ik je naar Etnologue.
Toch is de taaldichtheid in de Filipijnen niet eens zo heel groot met 175 talen. Op Papua-Nieuw-Guinea worden er 860 talen gesproken op nog geen 4 miljoen inwoners. Hierop zal ik in een volgend deel van De Talenreis uitgebreid ingaan.
Rivierbewoner
Tagalog komt van het woord ‘tagailog’, dat ‘rivierbewoner’ betekent. Over de geschiedenis van de taal is weinig bekend. Het eerste geschreven bewijs van de taal, de Laguna Copperplate Inscription, werd in 1989 door een arbeider gevonden in de rivier de Lumbang nabij Laguna de Bay. De inscriptie dateert van 900 na Christus. De taal op de inscriptie is ontcijferd door de Nederlandse antropoloog Antoon Postma, die ontdekte dat de taal overeenkomsten vertoonde met het schrift van het Kawi (Oud-Javaans). Hij vertaalde de koperplaat.
De vondst is van groot belang geweest voor het onderzoek naar de Filipijnse geschiedenis. Veel historici namen aan dat de Filipijnen geïsoleerd waren van de rest van Azië, maar deze vondst – en andere vondsten - tonen aan dat er wel degelijk contacten waren.
Invloeden
Het Tagalog heeft niet alleen invloeden van het Spaans en het Engels (de Filipijnen zijn ruim 300 jaar een kolonie van Spanje geweest en daarna een kleine 50 jaar van de Verenigde Staten), maar ook van het Sanskriet, het Oud-Javanees en het Maleis. En er zijn zelfs leenwoorden uit het Nahuatl (Mexicaans) gevonden in het Tagalog, omdat er in vroeger tijden handel werd gedreven met Mexico.
Het Tagalog is niet alleen beïnvloed door handelstalen, maar ook door buurtalen die op de diverse eilanden worden gesproken. Zo is het Tagalog een echte vergaarbak van invloeden en leenwoorden. Tegelijkertijd heeft de taal zijn eigenheid niet verloren.
Grammaticale bijzonderheden
Aangezien het Tagalog een Austronesische taal is, heeft het veel van de kenmerken die ik vorige keer beschreef voor deze taalfamilie, zoals reduplicatie, agglutinatie en open lettergrepen.
Het Tagalog heeft al deze taalfenomenen, plus nog enkele eigenaardigheden van zichzelf, die ik hieronder zal beschrijven.
Het Tagalog maakt veel gebruik van passieve zinsconstructies die nog kunnen worden onderverdeeld in verschillende taalniveaus. Waar wij ‘de kip eet een mango’ zeggen, zegt een Filipijn ‘wordt door de kip de mango gegeten’. Deze indirecte vorm van uitdrukken wordt als beleefd ervaren.
Focusconstructie
Een ander opvallend verschijnsel in het Tagalog is de woordvolgorde. Zinnen beginnen met het werkwoord, dan volgt het onderwerp van de zin en tot slot komt het lijdend voorwerp (‘ving de kat de muis’). De spreker kan met een tussenvoegsel (partikel) nadruk leggen op één van de zinsdelen. Dit heet 'focusconstructie'. Het partikel heeft direct invloed op de vervoeging van het werkwoord dat eraan vooraf gaat. Hier een voorbeeld uit De Grote Taalatlas, waarbij ‘ang’het partikel is dat de nadruk in de zin aangeeft:
Mag-bibigay ang babae ng bigas sa bata. – De vrouw zal het kind rijst geven.
I-bibigay ng babae ang igas sa bata. – De rijst zal de vrouw het kind geven.
Ibigy-an ng babae ng bigas ang bata. – Aan het kind zal de vrouw de rijst geven.
Voor een goed overzicht van de grammatica van het Tagalog verwijs ik je door naar de website Learing Tagalog of Tagalog grammar op de Engelse Wikipedia-site.
Tot slot nog een liedje in het Tagalog dat in 1980 in Nederland op nummer 2 in de hitparades heeft gestaan: ‘Anak’ van Freddie Aguilar (zie video hieronder).
In de volgende aflevering van De Talenreis schrijf ik wat meer over het Javanees en het Indonesisch.
Bronnen:
De Grote Taalatlas
Austronesische talen volgens Wikipedia
Etnologue - 175 talen van de Filipijnen
Tagalog (Wikipedia in het Engels)
Laguna Copperplate Inscription (Wikipedia in het Engels)
Antoon Postma (Wikipedia)
Deze serie verscheen eerder op Vertalersnieuws.