De talenreis 18: kunsttalen

Definitie

Wie de term ‘kunsttaal’ hoort, denkt al snel aan computers, fantasyschrijvers of nerds die het spel Dungeons and Dragons spelen en er helemaal in op gaan. Maar het gebied van de kunsttaal is breder. Kunsttalen zijn inderdaad verzonnen of samengesteld door één persoon of een groep mensen, maar er bestaan enkele duizenden (!) kunsttalen. Een reden om een kunsttaal te ontwikkelen is bijvoorbeeld om het contact tussen culturen en volkeren te bevorderen. Een andere reden is wetenschappelijk: om structuren van een natuurlijke taal te testen en daaruit conclusies te trekken over de wetmatigheden in een taal. Iemand die een kunsttaal ontwerpt of ontwikkelt, heet een ideolinguïst.

Categorieën

Kunsttalen kunnen onderverdeeld worden naar doel of naar bronmateriaal. De eerste categorie levert de volgende lijst op: artistieke talen, internationale hulptalen, conceptuele talen, gereconstrueerde talen en computertalen. Verderop in dit artikel zal ik enkele voorbeelden geven. 

De tweede categorie (indeling naar bronmateriaal) is in te delen in a priori-talen en a posteriori-talen. A priori-talen zijn talen die uit de fantasie van de maker komen. Het Quenya van de schrijver J.R.R. Tolkien is daar het bekendste voorbeeld van. Maar ook gebarentaal, filosofische en andere onspreekbare talen horen tot deze categorie.

worden gebouwd om een taalkundige hypothese te testen, of om de structuur van een taalsysteem te ontleden.

Het bekendste voorbeeld daarvan is de Sapir-Whorfhypothese. De taalkundigen Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf stellen dat de taal die we spreken invloed heeft op hoe we denken over de werkelijkheid. Een Nederlander denkt dus anders dan een Rus of een Chinees, gewoon, omdat hij een andere taal spreekt. Vertalers zijn dan bij uitstek mensen die een brug tussen de verschillende denkwijzen kunnen vormen; ik als vertaler en Slavist ervaar dat in ieder geval wel zo.

Artistieke talen

De boeiendste categorie binnen de kunsttalen is die van de artistieke talen. Althans, dat vind ik. Hoe leuk, maar ook hoe moeilijk, moet het zijn om een eigen taal tot leven te wekken, zoals het Klingon (van de serie Star Trek), het Quenya en het Sindarijns (beide uit de boeken van J.R.R. Tolkien).

Vorlin en Verdurisch

Er zijn twee kunsttalen tot in de kleinste details uitgewerkt: het Vorlin en het Verdurisch. 

Het Vorlin is bedacht door de Amerikaan Rick Harrison, redacteur van een tijdschrift over kunsttalen. Hij wilde de optimale internationale hulptaal maken en begon in 1991 aan het Vorlin. Hij zocht naar een mix tussen eenvoud en esthetiek, maar de taal moest ook grammaticaal werkbaar zijn. In 1997 gaf hij de poging tot het creëren van een optimale taal op, maar het Vorlin kan nog op veel steun rekenen. Het project loopt nog steeds.

Het Verdurisch is een taal die oorspronkelijk door de Amerikaan Mark Rosenfelder werd ontwikkeld voor het eerder genoemde spel Dungeons and Dragons. Het Verdurisch wordt gesproken in Verdurië op de wereld Almea (lijkend op aarde). Het Verdurisch is volledig uitgewerkt, met een taalfamilie, uitgestorven voorlopers (het Cadhinor) en een proto-taal. Het heeft dialecten en aftakkingen. Er bestaan op Almea zelfs andere taalfamilies waardoor het Verdurisch is beïnvloed. Daarnaast is de grammatica en de fonetiek tot in detail beschreven en zijn er cursussen.

Tot slot

Twee video's met een kunsttaal: zie hieronder. De eerste is Tolkien die een gedicht in het Quenya voordraagt en de tweede is Hamlet in het Klingon (eigenlijke stuk begint bij 4.19).

Wat heeft jouw voorkeur?

Dit was de laatste aflevering van De Talenreis. Ik wens je een goede vaart en Qapla’!

Bronnen:
De Grote Taalatlas
Kunsttaal (wikipedia)
Esperanto (wikipedia)
Lijst van kunsttalen (wikipedia)
Invented Languages
Logische taal (wikipedia)
Sapir-Whorfhypothese (wikipedia)
Vorlin (eigen website)
Verdurisch of Verdurian
Verdurisch (wikipedia)
Vorlin (wikipedia)

Deze serie verscheen eerder op Vertalersnieuws.