De Woordenspuwer: joosjesthee

Joosjesthee daarentegen is een luxe Chinese thee. De groene blaadjes worden in kleine bolletjes gerold. De thee wordt ook wel parelthee of buskruitthee genoemd. Waar komt dat ‘joosje’ vandaan?

Goden en duivels
Joosje betekent ‘duivel’ en is de benaming van een Chinese godheid, overgenomen van het Javaanse woord dejos ‘god’ en het Portugese deos ‘god’. Dat lijkt nogal tegenstrijdig, maar is eigenlijk heel logisch. De Chinese en Javaanse afgodsbeelden hadden een vervaarlijk uiterlijk dat de (godvrezende) Hollanders aan de duivel deed denken. Ze maakten van dejos ‘joos(je)’ en ‘Joost’ (door invloed van de naam Joost) en bedoelden de duivel, dat wil zeggen, ze veroordeelden de afgoderij en vonden dit aanbidding van de duivel. De uitdrukking Joost mag het weten komt rechtstreeks hiervandaan. Joosjesthee kan ‘duivelsthee’ betekenen als je het op deze manier interpreteert.

Een andere verklaring is: de thee heette in het Chinees tšo-tšhe, wat ‘parelthee’ betekent, en dit is verbasterd tot joosjes. Een derde verklaring is dat de twee zaken zijn vermengd. De godenbeeldjes stonden bij de mensen thuis op een altaar en er werden offers gebracht in de vorm van wierook en voedsel. Tšo-tšhe was een dure thee, ook toen al, en een waardevol offer. Het kan zijn dat de combinatie afgodbeeld-theeoffer voor de betekenisassociatie zorgde.

De reden voor al deze schuilnamen is dat je de duivel niet moet aanroepen. Aanroepen doe je door hem bij zijn naam te noemen. Ook boezemde de kwade vroeger veel meer angst in dan tegenwoordig en verzonnen mensen koosnaampjes om niet al te bang te worden. Je kunt het vergelijken met Je-weet-wel in Harry Potter. We weten allemaal dat daarmee Voldemort (etymologie: Frans vol de mort ‘ontvlucht de dood’) wordt bedoeld. Ook leren de tovenaarsleerlingen een spreuk om je angst onder controle te krijgen: Ridiculus. Spinnen krijgen rolschaatsen, Sneep krijgt grootmoeders hoedje en bontmantel enzovoorts. Dit is precies wat de vrome mens in vroeger tijden deed.

Duivels brood
Zo klinken droelie, droes, droeskop, drommel, drumpel en duiker als een verzameling mislukte sprookjesdwergen en dat is precies de bedoeling. Duivekater of deuvekater is ook een duivel-synoniem, maar van een andere orde. Deuvekater was rond 1450 een bakker te Leiden die speciaal brood bakte voor Pasen en Kerstmis. Het brood werd waarschijnlijk gemaakt als een soort offer, dat de plek in had genomen van de vleesoffers, maar helemaal zeker weten doen de etymologen het niet. Deuvekater kan duivekater zijn geworden onder invloed van dat -kater. Na de kerstening van Europa werden katten als de metgezel van de duivel beschouwd en is kat/kater ook een synoniem voor de duivel geworden. Met de uitroep duivekater roep je dus eigenlijk ‘duivelduivel’.

Kortjakje
Het liedje over het meisje dat altijd ziek is en zondag vroom naar de kerk gaat, bevat ook een synoniem voor de duivel: jakje. Dit komt van jakie/sjakie. Het kort in kortjakje is trouwens geen verwijzing naar een eventuele lengte van een kledingstuk, zoals vaak wordt gedacht. Kort is hier een ‘short drink’, oftewel een borrel. Het tegenovergestelde was een lange en daar hebben we nog steeds onze longdrink 'mixdrankje' van. Kortjakje was een drankorgel of preciezer vertaald: een drankduiveltje. Bert van Zantwijk (zie bronnen) ontleedt het liedje nog verder en verklaart waarom ze zondag met een boek vol zilverwerk naar de kerk gaat. Dat ging ze niet. In een oudere versie van het liedje is het: ‘dan [’s zondags] gaet zy haer hert versterken/Midden in de weeck wil zy niet werken’. Op zondag scoort ze een borrel en door de week is ze te ziek van de drank om haar bed uit te komen. Kortjakje had beter thee kunnen drinken.

Over thee gesproken: alle thee die in driehoekige of platte zakjes met plastic, metalen en/of ongewenste bolvormige toevoegingen in de diverse supermarkten wordt verkocht, kunnen we nu met een gerust hart scharen onder de algemene noemer joosjesthee: duivelsthee. 

Bronnen:
Joosje
Joosjesthee
Joost
Duivel
Droelie
Duivekater
Recept duivekater
Kortjakje

Ridiculus!