De Woordenspuwer: nachtmerrie

feit dat paarden ook nachtmerries konden hebben, of althans dezelfde bibbers hadden als mensen die net een nachtmerrie hadden gehad. Omdat het woord mara, mare of maar al snel verouderde en in grote delen van Nederland als meer werd uitgesproken, veranderde de nachtmare via een nachtmeer in een nachtmerrie.

Het woord mare betekent in andere Germaanse talen, zoals de Scandinavische, ‘heks’ of ‘nachtdemon’. De maretak heet zo omdat het een halfparasiet is die kluwen takken maakt in de boom waar het in zit, een verschijnsel dat vroeger werd toegeschreven aan de heksen en demonen. Ook verwant is het woord murw, dat net als mare terugvoert op de stam mer- dat ‘stukwrijven; pakken, roven’ betekent. Uit het Proto-Slavisch is het woord mora ‘nachtelijke kwelgeest’ nog bekend, al denken de etymologen dat dit een leenwoord uit het Germaans is.

Grammatica
Kwelgeesten, nachtelijke demonen en heksen moeten worden bestreden. Dat doe je met glamour. Glamour betekent ‘schone schijn’, maar ook ‘betoverende charme’ en eerder (1720) ‘betovering, magie’. Er heeft zich bij dit woord iets bijzonders voorgedaan: het Schots-Engelse gramayre ‘occulte wetenschap’ is de voorloper van glamour. De verandering van de gr in gl heet dissimilatie in de taalkunde en komt veel voor bij woorden die geleend zijn en worden aangepast aan de uitspraak van de eigen taal. Dit gramayre is aan de ene kant glamour geworden, aan de andere kant was gramayre een variant op het Engelse grammar dat via het Franse grammaire komt van het Latijnse grammatica! 

Grammatica was in de antieke Oudheid de studie van taalleer en literatuur. Later (Middeleeuwen) werd het de bestudering van alles, óók het bestuderen van magie en occulte zaken hoorden daarbij. De grammatica nu is de bestudering van de spraakkunst, spraakleer van de theoretische taalkunde (aldus Wikipedia).

Grimoire
Een nachtmerrie bestrijden zal ongetwijfeld in de grimoire hebben gestaan. Grimoire is de Nederlandse variant (nou ja, Frans) van gramayre en duidt op een magisch handboek waarin recepten stonden om kwalen te genezen, demonen te bezweren of juist op te roepen. Het is een vorm van theürgie (Grieks ‘het goddelijke bewerken’) dat uit de Romeinse tijd kwam en waarin de beoefenaar contact zocht met het goddelijke voor allerhande zaken, vooral magische. De boeken staan vol beelden, figuren, tekens en symbolen die de geoefende mens kon bestuderen. Deze tekens komen nu nog veel voor in de symboliek van onder andere de Vrijmetselaars.

De meeste grimoires zijn verzonnen (apocrief) en werden ten tijde van de vroege boekdrukkunst onder de toonbank verkocht. Logisch, ze bevatten een inhoud die niet strookte met de officiële kerkelijke leer en werden dan ook ars notoria genoemd, zwarte kunst. Om de rebelse inhoud te verbergen, werden grimoires vaak voorzien van de naam van een paus en een vervalst jaartal. Dit deed men ook om het boek een zweem van traditionele autoriteit en authenticiteit te geven. Dit verschijnsel is overigens niet nieuw, of werd later overgenomen door andere schrijvers. De Russische dichter en schrijver Aleksandr Poesjkin maakt in zijn verhalenbundel Verhalen van wijlen Ivan Petrovitsj Belkin ook gebruik van dit foefje. De uitgever (fictief) heeft de verhalen van Belkin (ook een fictief persoon) gevonden en voelde zich genoodzaakt dit werk uit te geven. Die Belkin zou de verhalen weer verzameld hebben en opgeschreven, maar het is allemaal verzonnen en geschreven door Poesjkin.

Trouwen met de nachtmaar
In een Nederlandse volksvertelling (bijzonder, want die zijn schaars!) wordt verhaald van een boer die er genoeg van heeft dat zijn paarden elke nacht door de nachtmaar worden bereden. De boer probeert alle remedies die hij kan verzinnen: hoefijzer aan de muur, rood geschilderd kruis, gevilde paardenkop aan de gevel, toverspreuken. Niets helpt. Dan stopt hij alle kieren en gaten van de stal dicht, blijft een nacht wakker en vangt de nachtmaar in de stal. Het blijkt een mooie vrouw te zijn en de boer dwingt haar bij hem te blijven. De nachtmaar en de boer trouwen, krijgen kinderen. Als de kinderen groot zijn en de boer overleden, gaat ze met haar soortgenoten mee. Ook een manier om van een nachtmerrie af te komen.

Bronnen:
Nachtmerrie
Glamour
Grimoire
Grammar
Grammatica
Nachtmerrie (Wikipedia)
Volkslegende
Maretak