De Woordenspuwer: verzuim

Zoeken
Het begint al goed: verzuim heeft geen lemma. Verzuimen gelukkig wel. Ik lees het lemma op etymologie.nl door en zoek alles op waarover ik iets zou kunnen schrijven: de herkomst van het woord, dat het een geleed woord is, dat er een stam is waaromheen voor- en achtervoegsels kunnen worden geplakt, met welke taal het woord nog meer verwant is. Het levert een hoop geklik op. Van verzuim naar verzuimen naar ruim (in de tweede betekenis) naar rustiek, dat loopt dood, dus terug naar ruim door naar ruimte, met een verwijzing naar diepte en toen zag ik ineens iets opvallends. Lees mee:

Bestuderen
Uersumen werd voor het eerst gevonden in 1240 en betekent ‘nalaten, verwaarlozen’. Het EWN denkt dat dit woord teruggaat op een ongeleed woord (simplex in het taalkundige jargon) suymen ‘vertragen, talmen’, maar deze stam is niet geattesteerd (in de etymologie worden de bewijzen gevormd door het ‘schriftelijk bevestigen van de herkomst’). Wel is suimenesse in de boeken te vinden, dat gevormd wordt door de stam ‘suim’ en achtervoegsel ‘-nis’. Het is verder niet duidelijk waar dat suymen vandaan moet zijn gekomen, hoewel erover wordt gespeculeerd. Etymoloog Heidermanns denkt dat het net zo gevormd is als ruim.

Ruim is een stam dat ‘wijd, vrij, veelomvattend’ betekent en geleend is uit het Latijn (rus - ‘platteland’ en wat ons rustiek heeft opgeleverd). Van ruim kun je geruim en ruimte maken. Het voorvoegsel ge- werkte vroeger versterkend en er heeft zich een betekenisverschuiving voorgedaan van ‘wijd, groot, kwistig’ naar ‘lang van tijd’. Nu betekent geruim alleen nog ‘lang van tijd’. Het achtervoegsel -te maakt van het abstracte begrip ruim ‘een plaats om zich te bewegen’ en natuurlijk betekent het ook ‘het lege deel van het heelal’. Ik zal me inhouden en niet meteen de sciencefictionkant opgaan (die neiging heb ik vaak) en me alleen begeven op de aardse ruimte. Bij ruimte wordt verwezen naar diepte en bij diepte naar hoogte.

doorgronden waar in die brei onze ver- past. Ik volg daarom de beschrijving op etymologie.nl en wat er in het Woordenboek der Nederlandse Taal over is geschreven en ik probeer het hier voor je samen te vatten.

Het komt erop neer dat in ver- als voorvoegsel drie proto-Germaanse voorvoegsels samenvallen: fra, fur en fer. Het ver- in verzuim komt hoogstwaarschijnlijk van het veelgebruikte fra in zijn diverse betekenissen, waaronder ‘ongewenste uitkomst’. Het ver- in verzuim geeft de betekenis ‘afwezig zijn bij’.

Duidelijk is dat het morfeem ver- de sfeer van het woord bepaalt. In dit geval een ongewenstheid, maar het morfeem kan ook een verwijdering uitdrukken (verbannen, verdwijnen) of vernietiging, verspilling (zoals in verslinden). Ik vind het wel grappig dat al deze betekenisverschillen alleen maar uitgedrukt worden met woorden waarin een voorvoegsel ver- zit. Zo diep verankerd zit de betekenis van een morfeem dus.

Afronden
De teller onder aan de Word-pagina staat boven de 700 woorden. Dat is meer dan genoeg. Na een korte pauze (ik ga even thee drinken) lees ik het stukje nog eens door, verbeter fouten, kort het hier wat in, breid het daar wat uit. Vervolgens maak ik het beeldmateriaal bij de blog: een foto van het Etymologisch woordenboek met een gestempelde letter op een gescheurd papiertje en een woordwolk. Die maak ik op internet op de website ‘woordwolk.nl’. Gratis maken en downloaden. Ik ben zo gek om die woordwolken uit te printen en daar weer foto’s van te maken, omdat ik die foto makkelijker kan bewerken dat een jpg-afbeelding. Dan zet ik alles online via de ‘backdoor’ van mijn website. Dat betekent weer prutsen en schuiven tot ik tevreden ben met het uiterlijk en de inhoud van de tekst. Een datum wordt geprikt voor de publicatie en dan is deze blogpost klaar. Tot de W.

Bronnen:
Verzuimen
Ruim
Rustiek
Ruimte
Diepte
Morfologie (Wikipedia)
Ver- (voorvoegsel)
Woordvorming met ver-