De Woordenspuwer: xylolatrie

Benodigdheden
Het woordenboekspel? Ken je dat niet? Dan wordt het hoog tijd dat je daar kennis mee maakt. Goed voor een avondje amusement zonder schermpjes. Dit heb je nodig:

• Een gezelschap van 6 of meer personen, liefst een kamer vol verjaardagsvisite die al een glaasje op heeft.
• Géén mobieltjes.
• Deel papier en pennen uit, zorg dat de pennen het doen. Een ondergrondje om op te schrijven is wel fijn. Hiervoor kun je een stripboek nemen, of een boek. Schrijf je naam in een bovenhoek (van het blad, niet van de ondergrond), voor de puntentelling.
• Zet de (driedelige) Dikke van Dale op tafel. Editie maakt niet uit.

Spelregels:

a. Kies een spelleider die de scores bijhoudt. Het woordenboek en het zoeken naar woorden schuift elke ronde een persoon op, totdat alle personen een woord hebben opgezocht. Dan is het spel klaar. Of eerder als de meligheid of vermoeidheid toeslaat.

b. De spelleider opent het spel door een woord te roepen, bijvoorbeeld: xylolatrie. Als niemand het woord kent, schrijft iedereen het op het papier dat hij/zij heeft gekregen.

c. De spelleider schrijft het woord ook op en neemt de betekenis uit het woordenboek over.

d. Alle andere deelnemers verzinnen nu hun eigen woordenboekbeschrijving. Wees creatief, want hier draait het hele woordenboekspel om.

e. Heeft iedereen zijn hersens laten kraken en is het woord voorzien van een betekenis? Lever het blad in bij de spelleider. Schrijf duidelijk zodat de spelleider je verzinsel goed kan lezen, anders val je meteen door de mand en verspeel je punten.

f. De spelleider ordent de antwoorden willekeurig en steekt zijn woordenboekbeschrijving er ook tussen. Dan leest hij alle antwoorden op. De deelnemers kiezen een antwoord (maar niet je eigen antwoord!). Je kunt een punt krijgen voor het goede antwoord (de beschrijving uit het woordenboek) én punten als iemand jouw antwoord kiest.

(Tip: het antwoord ‘soort drank’ is een antwoord dat meestal niet wordt gekozen, omdat het wel erg vaag is, maar een woordenboek grossiert in vage omschrijvingen en het is de sport juist díe omschrijvingen te vinden die eerder verwarring zaaien dan antwoorden bieden. ‘Soort drank’ is geen goed antwoord als deelnemer, wel een goede omschrijving als je die ronde het woordenboek in handen hebt. Snap je het nog?)

g. Zijn alle punten opgeschreven, dan gaat het woordenboek naar de volgende persoon en die kiest een nieuw woord.

Het spel
De echte fanatiekelingen onder ons schrijven natuurlijk de juiste betekenis op en leren die uit het hoofd, maar voor de recreanten is het een oefening in taalgevoeligheid en associatief denken.
Xylolatrie veroorzaakte grote hilariteit tijdens een rondje woordenboekspel in huize Schoonfamilie en het woord is een eigen leven gaan leiden in de betekenis die het toen kreeg: 'toiletmuziek'.

De ware betekenis van xylolatrie is ‘aanbidding van houten beelden’. Een woord dat direct associaties oproept met Indiana Jones en een of ander zwoel avontuur op een tropisch eiland waar een vulkaan op uitbarsten staat en de plaatselijke bevolking steeds heftiger danst rondom een kampvuur waarachter een houten totem staat die erg dreigend op het gepeupel neerkijkt en tot tevredenheid moet worden gestemd, want anders barst de hel en verdoemenis los. De trommels trommen, de medicijnmannen dansen, zweten en komen dieper in trance, de herrie is mijlenver te horen en zal inderdaad eventuele poep- en piesgeluiden overstemmen, maar hoe is dit woord eigenlijk opgebouwd en waar komt het vandaan?

De betekenis
Xylolatrie is een samenstelling van het Griekse xylon ('hout') en latros of latrês ('slaaf, dienaar'). Het woord is voor het eerst gevonden of genoemd in 1824. Het woorddeel xylo- kun je ook vinden in chemische samenstellingen en dan betekent het 'hemicellulose, een stof die voorkomt in riet, hout en kafschubben' (aldus het WNT). Verder is er erg weinig informatie over dit woord te vinden, tenminste in het korte rondje googelen dat ik heb gedaan.

Hoe kom je dan op ‘toiletmuziek’? Het eerste deel xylo- roept associaties op met xylofoon ('een houten slaginstrument'), dus het is niet verwonderlijk dat ‘muziek’ in je opkomt als je het woorddeel xylo hoort.
Het tweede deel -latrie lijkt qua klank en schrijfwijze op latrine. Latrine is Latijn en overgenomen door het Frans. Het betekent ‘waterbekken’, een oud kerkmeubilair. In de tweede betekenis is het een 'gat of goot in de grond' waar een provisorisch toilet werd gevormd, voornamelijk in legerkampen.

Xylolatrie omschrijven als ‘toiletmuziek’ is dus eigenlijk heel logisch.

Bronnen:
Etymologie van xylolatrie
Xylolatrie in de Digitale Bibliotheek