Onzichtbare veteraan opnieuw uitgegeven - Peter Schaap

2 januari 20253 minuten

Het Nederlandstalige ‘fantastische’ genre kent vele grote namen, schrijvers die al decennialang boek na boek uitgeven, maar desondanks onzichtbaar blijven bij het grote publiek. Koos Verkaik behoorde tot die groep, totdat Paul van Leeuwenkamp hem in een uitgebreid artikel op dit platform opnieuw een gezicht gaf. Dit had impact, want Verkaiks werk wordt nu (her)uitgegeven door de kersverse uitgeverij Fantascifi.

Er zijn echter meer onzichtbare veteranen in onze niche, onder wie Peter Schaap (1946). Schaap is ooit begonnen in het onderwijs en belandde via de muziek in de letteren. Inmiddels heeft hij ruim vijftien sciencefiction- en fantasyboeken geschreven, een aantal dat nog hoger wordt als je zijn kinderboeken en prehistorische fantasy erbij optelt. Dan heeft Schaap ruim dertig titels op zijn naam staan.

Heruitgave
Misschien ken je hem wel, want Schaaps nieuwste romans, zoals Zam de fikser en het vervolg erop, Zam en het geheim van de wereld, zijn uitgegeven bij Zilverspoor. Oudere titels, zoals De wolver en vervolgdelen, zijn verworden tot Nederlandse fantasyklassiekers.
Gelukkig ontfermt zich nu een tweede uitgever over het heruitgeven van oudere Nederlandstalige fantasy, namelijk Spatterlight. De uitgeverij is gespecialiseerd in het oeuvre van Jack Vance en geeft dit in het Nederlands uit, in handzame paperbacks, maar ook in een bibliofiele uitgave van formaat.
Onlangs kwamen twee titels van Schaap opnieuw onder de aandacht van het huidige lezerspubliek, met nieuwe omslag en volledig geredigeerd en gemoderniseerd door de schrijver zelf: De schrijvenaar van Thyll en Ondeeds de Loutere.
Kunnen deze titels de woelige tijdgeest nog weerstaan?

De schrijvenaar van Thyll
Het eerste boek dat via Spatterlight een herdruk beleefde, is De schrijvenaar van Thyll, oorspronkelijk verschenen in 1987 bij Mynx, een imprint van uitgeverij Meulenhoff. Het won op de Eurocon van 1988 in Boedapest een EURO-AWARD voor beste debuut.

De schrijvenaar Randoer ontdekte lang geleden dat inkt gemaakt van drakenschubben de werkelijkheid kan veranderen. Om dit geheim te bewaren richt hij het schrijvenaarsgilde op, die eeuwenlang de magie bewaakt en gebruikt. Op het moment dat het verhaal begint is Randoer al duizenden jaren dood en is er een schrijnend tekort aan inkt, waardoor het gilde in chaos en conflicten dreigt te verzanden. Zaranthe van Thyll is de enige die nog een voorraadje heeft, maar hij weigert mee te werken aan het herstellen van het tekort.
Wat volgt is een avontuurlijk fantasyverhaal waarin Zaranthe uit de handen van zijn confrères moet blijven en een magisch boek moet bewaken dat de macht van Randoer nog in zich heeft. Het verhaal echoot het absurdistische en de humor van Monty Python en steelt daar zelfs elementen uit: een bos vol priesteressen wier geloof gestoeld is op seksualiteit, een demon die eruitziet als een rondtrappende reuzenvoet en zelfs de vermenging van de ‘echte’ wereld met de fantasy, zoals in Monty Pythons The Quest for the Holy Grail gebeurt, komen rechtstreeks uit de koker van de Britse komieken. Het pepert de verder ietwat brave verhaallijn voldoende om deze novelle aan het einde vermaakt en vrolijk dicht te klappen.

De schrijvenaar van Thyll is fantasyverhaal, dat niet ontzettend vernieuwend is of van de gebaande paden afwijkt, maar wel degelijk is geschreven. Het taalgebruik is eens niet doorspekt met anglicismen, wat een verademing is in deze tijd. De taal past bij de verhaalwereld, is afwisselend en verzorgd en geeft het avontuur daardoor extra cachet. Verhaaltechnisch gezien stoelt De schrijvenaar van Thyll op beproefde methoden, zoals ‘de reis van de held’ en de wetmatigheid dat de hoofdpersoon altijd van de regen in de drup komt. Omdat er een luchtige ondertoon is en de gebeurtenissen zich door de listigheden van Zaranthe naar het einde toe ontwikkelen, weet de lezer dat het om een avonturenboek gaat met goede afloop. Wil iemand kennismaken met het Nederlandstalige ‘fantastische’ genre, dan heeft hij of zij aan Peter Schaap een goede vertegenwoordiger. Menig beginnend schrijver zou Schaap moeten lezen en bestuderen. Wat dat betreft heeft Spatterlight een goede keuze gemaakt met de heruitgave van dit boek. Het past ook in de traditie van de avonturenverhalen van Jack Vance.

Ondeeds de Loutere
Serieuzer van toon is Ondeeds de Loutere, dat voor het eerst het licht zag in 1988, eveneens bij Mynx. De kluizenaar en monnik Ondeeds de Loutere gebruikt in een moeilijk moment van zijn bestaan het heilige vuur, dat bestemd is voor zijn geestelijke verheffing, als ordinair kookvuurtje. Direct verliest hij niet alleen de magische ‘louteringsvlam’ maar ook de bescherming van zijn patrones Sint Agnese van Valtherheerde. Om weer in haar genade te komen, gaat hij op reis naar haar graf om daar een dag en een nacht te overleven in het volledige duister. Onderweg krijgt hij bezoek van Pan, ontmoet hij een zieneres en wordt zijn geloof nog meer op de proef gesteld.Ook dit verhaal speelt zich volledig in een fantasywereld af, maar heeft meer raakvlakken met een mogelijk middeleeuws Nederlands verleden, zodat het steviger geworteld lijkt in een traditie en een geschiedenis. De voorbereidingen voor het Paasfeest vormen bijvoorbeeld een belangrijke gebeurtenis voor de boerenbevolking in dit verhaal, en de vele heiligenvereringen daaromheen doen eveneens denken aan een tijd gevuld met werk en geloof. Ook de bosrijke omgeving geeft een middeleeuwse sfeer mee.
Dit verhaal bevat meerdere lagen en gaat het niet alleen over verleiding of over geloof, maar ook over keuzes maken en vertrouwen, over de dunne scheidslijn tussen goed en kwaad.
Ondeeds de Loutere reflecteert op de universele waarden van het bestaan en is ook in deze tijd relevant, ondanks de nadruk op het religieuze geloof.

Tegenwoordig wordt het vertrouwen van mensen (in andere mensen, in instituten, in de wetenschap of de journalistiek) even hard op de proef gesteld als Ondeeds geloof in een wereld vol heiligen en demonen. En net als Ondeeds smacht de moderne mens ook naar een veilig thuis en naar liefde.

De reis die Ondeeds maakt is net als die van Zaranthe van Thyll een avontuurlijke, maar de toon is anders: contemplatief zonder zwaar te worden. Toch past ook dit verhaal binnen de traditie van de ‘fantastische’ avonturenverhalen waar Jack Vance zo beroemd om is en is de keuze van Spatterlight om Ondeeds de Loutere opnieuw uit te geven, een logische.

Conclusie
Geheel terecht gaf Spatterlight deze twee novellen van Peter Schaap een nieuw leven in een heruitgave. De verhalen van Schaap lezen vlot en verzorgd en kunnen de tand des tijds weerstaan als klassiek fantasyverhaal met zowel humoristische als meer beschouwende elementen. Hopelijk bereiken Zaranthe en Ondeeds een groter lezerspubliek en blijven ze lang hangen in het collectief geheugen: ze zijn het waard.

Deze recensie verscheen eerder op Fantasize.nl.