Vaslav - Arthur Japin

6 juni 20205 minuten

Op nummer 3 in mijn boeken-top 5 staat Vaslav van Arthur Japin. Rusland, een danser, kunst, liefde, het interbellum. Deze ingrediënten doen het bij mij altijd goed, maar er zijn meer redenen dat deze historische roman in mijn top 5 staat.

Vaslav is een boek over de man, hijzelf komt nooit zelf aan het woord, nooit vanuit zijn eigen perspectief bedoel ik daarmee, altijd bekeken vanuit de ander, de toeschouwer. Dit maakt de interactie met Vaslav intiem en tegelijkertijd afstandelijk, precies zoals een fan de nabijheid van zijn idool zou ervaren.

Structuur
Het boek begint op de ochtend dat Vaslav Nijinsky, de grote danser, weer zal optreden. De Eerste Wereldoorlog is net voorbij en het gezin Nijinsky heeft zijn intrek genomen in een villa in het Zwitserse Sankt Moritz. De gebeurtenissen worden verteld vanuit het perspectief van de stoker, tevens de persoonlijke bediende van Vaslav. Deze Peter vertelt over het wel en wee op de vroege ochtend, blikt terug op hoe hij zijn aanstelling bij het gezin kreeg en mijmert over zijn eigen verleden, zijn liefde voor Lise, zijn wens het dal eens te verlaten en de wereld te gaan verkennen. Dat er binnen één huishouden totaal verschillende werelden naast elkaar bestaan, is fascinerend: het mondaine tegenover het plaatselijke, de kunst tegenover de arbeid, aanzien tegenover onzichtbaarheid, vrijheid tegenover gebondenheid aan een plek. Aan de lezer om een kant te kiezen.

Belangrijke mensen
Ergens laat in de ochtend stopt een banketbakker met chalet in de bergen Peter een brief in handen. Van hém. Vaslav weigert die hém te ontmoeten en stuurt Peter. Daar schakelt het perspectief over op de hém: Sergej Pavlovitsj Djagilev, de grote impresario uit de belle epoque. In de hoofdstukken vanuit zijn perspectief leren we zowel Vaslav als de grote man Djagilev kennen, die zichzelf niet spaart in zijn kijk op zichzelf. Toch gaat het meer over de vrouw van Vaslav, Romola, dan over de danser zelf. Een interessante keuze en begrijpelijk, Sergej werd door Vaslav aan de kant gezet voor Romola.

In de dagboekverslagen die volgen op de Djagilev-hoofdstukken blikt Romola terug op de dag waarop het volgens haar allemaal in elkaar stortte, en dan volgen in vogelvlucht de gebeurtenissen ná deze “noodlottige dag”. Deze ‘vlucht vooruit’ heeft een bevreemdend effect, omdat de noodlottige momenten eigenlijk nog moeten worden beschreven. Romola keert in de dagboekhoofdstukken regelmatig terug naar die dag, waarna ze weer vooruitspringt in hun leven. Het laatste optreden van Vaslav, dat hij in 1919 in een hotel in Sankt Moritz hield, wordt echter weer beschreven door Peter. Godzijdank, want het noodlot kun je maar beter nuchter tegemoet treden.

Indruk
Een belangrijke scène in het boek speelt zich af in de kamer van Vaslav. Het is een beschrijving van niets: hoe Romola de kamer binnenkomt en papieren vol grote, kleine, concentrische cirkels, schetsen en aantekeningen vindt. Die cirkels zijn de bewegingen van zijn danspassen, de boog die zijn armen beschrijft, de ruimte die de pas inneemt op het

toneel. De scène is belangrijk, omdat de structuur met wisselende perspectieven ditzelfde effect heeft. Het draait letterlijk en figuurlijk om de grote Vaslav Nijinsky, die vanaf die noodlottige dag tot zijn dood in 1950 bijna niet meer heeft gesproken en door Romola diverse keren uit de klauwen van de psychiatrie is gered. Gaandeweg zinkt het besef in dat geen enkel leven los staat van een ander leven, hoe die om elkaar heen cirkelen en elkaar toch raken of beïnvloeden. Het werkt zelfs via zwarte drukletters.

Toen ik dit boek voor het eerst las, kreeg ik een diep medelijden met Vaslav, een gevoel dat versterkt werd door de tragische figuur die ik in mijn eigen woonplaats zag ronddolen en die ik met Vaslav vergeleek. Nu zie ik het anders. De levens in Vaslav voltrekken zich zoals ze zich voltrokken, niets meer en niets minder, waardoor je in plaats van met medelijden, met empathie naar alle betrokkenen gaat kijken. Dit inzicht raakte me diep en daarom staat Vaslav van Arthur Japin stevig op nummer 3 in mijn top 5.