Mechanisme van taalverwerving 2

8 februari 20235 - 10 minuten

Een vreemde taal leer je doorgaans door woordjes te leren en door je de grammaticaregels eigen te maken. De methode is vaak gericht op het schrift en minder op het spreken en luisteren. Ik heb altijd blindelings aangenomen dat dat de juiste methode was, totdat ik een leraar Pools kreeg die zei dat je eerst aan een taal moet wennen.

Daarom gaf hij ons geen grammatica, maar massa’s woorden op lappen A3-papier. God, wat heb ik die man vervloekt, ondanks dat ik met een 9 slaagde voor Pools. Ik kon blijkbaar goed wennen, maar Pools heb ik er niet van geleerd.

Dat ik hier nu een blog over schrijf, is met reden: zijn opmerking is blijven hangen. Ik moest dan ook best grinniken toen ik het boek Zeven talen in zeven dagen van Gaston Dorren in handen kreeg. In dat boek neemt Dorren de lezer mee op avontuur door de taalkunde. Zijn claim is om binnen zeven dagen zeven talen (schriftelijk) te temmen.
Temmen, wennen, het rijmt bijna en de associatie was gelegd. Wat beide mannen eigenlijk zeggen is: je hebt al veel voorkennis, vertrouw op je taalgevoel.

Dat is een boeiend uitgangspunt en totaal anders dan het huidige taalonderwijs. En voor talen die dicht bij je moedertaal liggen of in dezelfde taalfamilie thuishoren, werkt het uitstekend. De schriftelijke methode van Dorren heb ik uitgebreid met de auditieve en visuele, genaamd Netflix. Zo heb ik ruim twintig afleveringen van de Italiaanse serie Commissario Montalbano gekeken en daarmee heb ik het Italiaans flink getemd. Op het programma staat nog La casa de papel, een Spaanse serie, waarmee ik de drie lessen Spaans die ik via LOI heb gevolgd, wilde aanvullen. Maar ja, toen raakte ik in de ban van de Zuid-Koreaanse series. Zou het wennen en temmen ook werken voor een taal die ver van je moedertaal af ligt?

Proef op de som
Netflix-series kijken is mijn manier van ontspannen. Ik lees al genoeg voor mijn werk en ik wil ’s avonds gewoon meegenomen worden in een mooi verhaal, liefst met een beetje actie, humor en natuurlijk romantiek. Toen Koreaanse series op mijn pad kwamen, kon ik het toch niet laten: zou ik Koreaans oppikken door alleen Netflix te kijken? En hoe gaat dat dan in mijn brein? Hoe merk ik vooruitgang? Werkt het net als met het Russisch, waarover ik eerder schreef?

Ik nam me het volgende voor: het genieten van de serie staat voorop, het leren van de taal doe ik spelenderwijs, alsof ik een kind ben. Daarbij vertrouw ik op mijn talenknobbel, mijn algemene kennis en - niet onbelangrijk - op de ondertiteling. Ik vertrouw erop dat die ondertiteling mij een weliswaar vereenvoudigde, maar accurate vertaling biedt. Ik nam me ook voor om pas grote broers Wikipedia en Google Translate in te schakelen als ik al iets van de taal had opgepikt. Om te kijken of het klopt wat ik had gevonden. Verder ga ik af op mijn gehoor, dus alles gaat fonetisch. Om het schrift bekommer ik me niet, of later, als mijn nieuwsgierigheid het wint van mijn relaxte avond op de bank. En dat is meestal het geval...

Goed. Chasa, daar gaan we.

Wennen
Allereerst moest ik aan de taal wennen, volgens de methode van mijn gehate docent Pools. En dat wennen bestaat uit veel luisteren. Veel series kijken dus.
De klanken en de intonatie van het Koreaans zijn volstrekt anders dan van de talen die ik wel ken en ik had geen enkel aanknopingspunt vanuit andere talen. Alsof je op een andere planeet wordt gedropt.

Vanuit mijn algemene kennis weet ik dat het Koreaans erg op het Japans lijkt, invloeden heeft van die taal, maar ook van het Chinees. Het schrift lijkt op dat van het Chinees (hoewel de teksten op het scherm dit niet bevestigden, eerder ontkenden). Ik weet dat het Japans verschillende beleefdheidsregisters kent en dat het Chinees een toontaal is. Voor het gemak nam ik aan dat het Koreaans deze kenmerken ook heeft. Verder vermoed ik naamvallen, verbuigingen van werkwoorden, verschil in enkelvoud-meervoud, verschil tussen mannelijke en

vrouwelijke vormen en of de spreker een man of een vrouw is. En ik vermoed een andere woordvolgorde, een andere syntaxis.

Andere opvallende dingen:
* Het Koreaans klinkt ‘ronder’, ‘voller’ en daardoor ‘zachter’ dan het Japans, dat puntiger en scherper klinkt (ik herinner me de film Spirited away). Een cello ten opzichte van een viool. Puur subjectief dit, maar het is een wenmomentje.
* Het Koreaans heeft een bepaalde intonatie, die ik ‘het zeurtoontje’ ben gaan noemen. Ik hoorde dat voor het eerst in de serie Squid game en dacht toen: jemig, dat een volwassen vent zo tegen zijn moeder praat; als een zeurende kleuter. Maar het blijkt een normale intonatie te zijn en wordt vooral gebruikt om verontwaardiging uit te drukken of om te smeken. Soms is het gewoon het einde van een zin met een lange klinker. Mégawenmoment, want dit werkte in eerste instantie op mijn zenuwen. Nu niet meer, want het is iets natuurlijks geworden in mijn oren.
* De beleefdheidsvorm. Die werd al snel duidelijk, omdat ‘bedankt’ in de ene scène klinkt als /komsjamnida/ en in de volgende als /komaa-oo/.
* Veel zinnen eindigen in dezelfde klanken. /-smikka/ en /-shamnida/ hoor ik vaak.

Die schuine strepen gebruik ik om aan te geven dat het woord ertussen puur fonetisch is.

Temmen
Na een aantal series begon de brij klanken uiteen te vallen in woorden. De eerste die ik oppikte waren dit keer niet de semantische primitieven, maar tussenwerpsels, uitroepen en voegwoorden:
/krom/ = natuurlijk
/jeh/ = ja
/ande/ = maar
/weh/ = waarom
/barre, barre/ = snel, vlug
/jookie/ = hier
/ah-hoo/ = jeetje
/gghhasssj/ = verdorie, verdomme

Al snel kwamen daar zelfstandige naamwoorden en familierelaties bij:
/usang/ = paraplu
/appatie/ = vader
/hammonie/ = oma
/amma/ = mama

En ik hoorde ook ineens bekende dingen:
/banie-oo/ = sauna (banja in het Russisch)
/arrasso/ = goed, oké (/charasjoo/ in het Russisch)
/wivu/ = ‘wife’ = echtgenote (uit het Engels)

Nog meer temmen
Dit vind ik nou zo leuk, hè. Nog meer series kijken dus. En ik ging een lijstje bijhouden, dat intussen flink is gegroeid. Mijn nieuwsgierigheid won van de kinderlijke speelsheid en ik ben op Wikipedia over het Koreaans gaan lezen. Het Koreaans heeft inderdaad invloeden van het Japans en Chinees, hoewel het schrift een alfabet is, geen tekens. Aha, vandaar die afwijkende vorm. De woordenschat is voor de helft ontleend uit het Chinees, zoals de Europese talen woorden hebben ontleend uit het Latijn en Grieks. Geen direct verband dus, maar een basis. Het oude schrift is gebaseerd op het Japans en wordt van boven naar beneden en van rechts naar links gelezen. In historische series zie ik dat terug.

De woordvolgorde is SOV (onderwerp - lijdend voorwerp - werkwoord) en dat verklaart waarom ik vaak dezelfde uitgangen achteraan de zin hoor: /smikka/ en /shamnida/ zijn vast uitgangen van werkwoorden. Goed te weten. Het Koreaans maakt gebruik van ‘modifiers’, een moeilijk uit te leggen concept. Die ‘modifiers’ horen bij de grammatica en die ga ik nu niet temmen. Misschien leer ik er later een paar uit mijn hoofd, of concentreer ik me op die klanken en probeer ze zo op te vangen. Dit aspect laat ik dus even liggen.

Het Koreaans heeft beleefdheidsvormen en spraakniveaus en de vervoeging van werkwoorden gaat niet naar geslacht en aantal, maar naar wie men voor zich heeft. Opa en de directeur van het bedrijf spreek je aan met het spraakniveau “hapsyoche” (dat ik “superbeleefd” ben gaan noemen). De /shamnida/-uitgang valt onder dit niveau. Je vrienden en (onbekende) leeftijdsgenoten spreek je aan met het spraakniveau “haeyoche” (“beleefd”). Dit vind ik een lastig cultureel fenomeen, vooral omdat de hiërarchische structuur in Nederland net zo plat is als het landschap. Ook in Korea wordt de jeugd iets minder formeel en beleefd, maar onderscheid is er nog altijd.

Het meest getemd en gewend
Wat me na 14 series nu opvalt, is dat ik de stam van een woord opmerk.
/tarangje/ = ik hou van jou
/tangjo/ = lief
Woorden met /tangj/ erin hebben dus een betekenis met ‘lief’, ‘houden van’ of ‘schattig’.

Verder ga ik lekker kijken en schrijf ik fonetisch op wat ik hoor en denk dat de betekenis is. Enkele woorden heb ik via Google Translate gecontroleerd. Die is ook niet perfect, maar de woorden die ik had gevonden, klopten. Ik ben benieuwd hoe ver deze methode mij gaat brengen en of ik op peuterniveau met een native speaker kan converseren. Ik hou je op de hoogte.